మా ఊరి మాటల సద్ది మూట (3)

మూడవ ముక్క: మేనిముక్కలు(శరీరభాగాలు)

ఈ వేళ మన ఒంటిలోని ముక్కలను మా ఊరిలో ఏమంటారో తెలుసుకుందాము. నేను ఈ వేళ ముచ్చటకి పెట్టిన పేరు మొదటిసారి చూడగానే ఏదోలా అనిపించవచ్చు. తరచి చూస్తే అందులో  తప్పేమీ లేదని తెల్లమవుతుంది. ఎందుకంటే, మేను అనగా శరీరము మరియు ముక్క అనగా భాగము. కాకపొతే, శరీరభాగాలు అన్న మాటకు మనము అలవాటు పడ్డామంతే. ఇంకా చెప్పాలంటే, పేరు  తెలుగులో ఉంది, సంస్కృతములో కాకుండా.

ఇక అసలు ముచ్చటకు వస్తే,
మా.ఊ.మా.:           English 
తలకాయ/తల/నెత్తి      head
పుర్రె                         skull

కపాలము అని దీన్నే సంస్కృతంలో అంటారు.         

తలెంటికలు/ జుట్టు    hair on head

తలెంటికలు=తల+ఎంటికలు(తల వెంట్రుకలు)

ఎవరైనా తల గీయుంచుకుంటే, ఆ వెంట్రుకలు లేని తలను 'బోడగుండు/బోడిగుండు' లేదా 'బోడనెత్తి' అంటారు.

మాడ                        scalp

తలమీద వెంట్రుకలు మొలిచే తోలు(చర్మము)ను అలా పిలుస్తారు.

కనిగంత

కనుబొమ్మ మీదుగా చెవుల వైపు ప్రయాణం చేస్తే తగిలే గుంట(గుంత)లాంటి ముక్క. ఈ భాగాన్ని చాలా జాగ్రత్తగా చూసుకోవాలంటారు. ఇక్కడ ఏదైనా గుచ్చుకుంటే మెదడులోకి తేలికగా దిగే ప్రమాదకరమైన చోటు.

మొకము/మొకం/మొగం  face

ముఖము అన్న సంస్కృత మాటకు తెలుగు పలుకు చేరిందంతే.

నుదురు/నొసట/నొసలు forehead
కండ్లు/కళ్ళు                 eyes
కనుబొమ్మలు              eyebrows

కంటి పైనున్న వెంట్రుకలుగల ముక్క 

కనురెప్పలు                pupils
కంటిగుడ్డు/కనుగుడ్డు     eyeball

కంటిలోపలి గుడ్డు 

కనుగుంట

కన్ను ఉండడానికి వీలుగా చోటిచ్చే పుర్రెలోని గుంత(గుంత)

ముక్కు                     nose
ముక్కుదూలం

ముక్కుకి ఆనుగా ఉన్న ఎముకను ఇళ్ళ పిలుస్తారు. ఇంటికి దూలము ఎలాగో ముక్కుకి ఇది అలాగ అని.

మీసం/మీసాలు           mustache

మీసములోని వెంట్రుకలను మీసాలు అంటారు. కాని ఆ వెంట్రుకల గుంపునంతటినీ మీసముగా అనుకుంటే మీసాలు అన్న మాట దానికి పలుపలుకు(బహువచనము) అవుతుంది. కానీ ఇక్కడ వాడేది ఆ తెల్లములో కాదు.

పెదెం,పెదం,పెదాలు      lip
పైపెదం/పైపెదెం           lower lip
కిందిపెదం /కిందిపెదెం   upper lip
నోరు/మూతి              mouth
దవడ                        jaw
పైదవడ
కిందిదవడ
చిగుళ్ళు                    gums
పండ్లు/పళ్ళు               teeth

ముందరిపళ్ళు , కోరపళ్ళు, దవడపళ్ళు

అంగిలి  

నోటి లోపల వంకర తిరిగి ఉన్న పైముక్క

నాలికె/నాలిక             tongue
కొండనాలికె/కొండనాలిక

నోటి లోపల కొండెక్కి కూర్చున్నట్టుండే చిన్న నాలుక. అందుకే కొండ నాలిక అన్నారేమో.

గడ్డం                       beard and chin

కనుబొమలు కాకుండా ముఖంలో ఉండే వెంత్రుకలనూ, పెదవుల కింద ఉండే ఎముకనూ రెంటినీ ఈ పేరుతోనే పిలుస్తారు. 

చెవులు                      ears 

బుగ్గలు                      cheeks
గొంతు/మెడకాయ/మెడ/కుతిక/సరం neck

ఈ మాటలన్నిటినీ ఆ ఒక్క మేనిముక్కను పిలువడానికి వాడతారు. గొంతు అన్న మాట  నిజానికి రెండు తెల్లములను కలిగియున్నది. ఒకటి  ఒంట్లోని ఒక మేనిముక్కనూ, రెండవదిగా ఆ ముక్కలోంచి వచ్చే చప్పుడు(శబ్దము). కుతిక అనే మాటను మన పుస్తకాల్లో 'కుత్తుక'గా చూస్తూ ఉంటాము. చివరన ఉన్న 'సరం' అన్న మాట సంస్కృత 'స్వరం'కి దగ్గరగా ఉండటాన్ని చూడవచ్చు.

గూడ/బుజం(భుజం)       shoulder
సంక(చంక)                   armpit
రొమ్ము/ఎదుర్రొమ్ము (ఎదురు రొమ్ము)  chest/breast

 ఛాతీ అని పుస్తకాల్లో వ్రాస్తారే అది.

జబ్బలు                        

మగవారికి  ఎదుర్రొమ్మున ఉండే రెండు పలకల్లాంటి ముక్కలు

పొట్ట/కడుపు/బొర్ర          stomach
పొత్తికడుపు

కడుపుకి కొంత కిందుగా ఉండే ముక్క

బొడ్డు
ఈపు(వీపు)            
నడీపు(నడి  వీపు)

వీపుకి నడిమిన(మధ్యన) గల చోటు

నడుం(నడుము)          waist
మొల

మొలమీద బట్టలు లేకుండా ఉంటే దాన్ని దిసమొల అంటారు. నగ్నంగా ఉండటాన్ని దిసమొలతో ఉండడమనీ, బరిబాత అనీ అంటారు. 

చెయ్యి                     hand
మోచెయ్యి                

చెయ్యిని ముడవగలిగేలా ఉండే చోటు 

మణికట్టు                  wrist 

అరిచెయ్యి                palm 

ఇందులో క్రింద కొన్ని మాటలు అందరిలో వాడడానికి  సరియైనవి కానివి ఉన్నాయి. కానీ , మానవ శరీరం అవి లేకుండా పూర్తికాదు. నిండుగా ఉండడానికి మాత్రమే వాటిని ఇక్కడ వ్రాస్తున్నాను. ఇందుకు తప్పుగా అనుకోవద్దని మనవి. వాటినన్నిటినీ వాలు వ్రాతలో వ్రాస్తాను. మీరు వద్దనుకుంటే వాటిని  చదవడం ఆపేయ్యవచ్చు. 

సండ్లు/రొమ్ములు            boobs

సనుమొనలు(చనుమొనలు) nipples

పిర్ర                         buttock

పుస్తకాల్లో దీన్నే పిరుదు అని వ్రాస్తారు. జఘనము అని సంస్కృతములో అంటారు.

ముడ్డి 

వెనుక భాగము.

సుల్లికాయ/సుల్లి/మడ్డ  penis

 పురుష జననాంగం. 

పిచ్చకాయ/పిచ్చ/వట్టకాయ/వట్ట  testicles

వృషణములు  

కుత్త /గుద్ద/పూకు       vagina

స్త్రీ జననాంగం 

ఆతులు                   pubic hair 

తొడ                      thigh 

కాలు                     leg
మోకాలు        

కాలులో నడిమిన ముడవగలిగేలా వీలున్న ముక్క 

పిక్కె/పిక్క

 మోకాలికీ మడిమెకూ నడుమన  ఉండి కాలికి వెనుక పక్క ఉండే కండ 

మడిమె /మడెం
గిలక                      

కాలునూ పాదమునూ కలిపే గుండ్రని కీలు

అరికాలు 

నిలబడినప్పుడు నేలకు ఆనే కాలు ముక్క 

మేగాలు

కాలి వేళ్ళకూ గిలకకూ నడుమన ఉండే కాలి యొక్క ముక్క 

 ఒంటిని కప్పేదాన్ని తోలు అంటారు. వెరసి మన శరీరాన్ని ఒళ్ళు అంటారు. మనకు పద్యాల్లో తగిలే 'ఒడలు' ఇదే. 

పైన చెప్పినవన్నీ మనకు కళ్ళకు కనిపించే మేనిముక్కలు. మన కంటికి కనపడని లోని ముక్కలను ఏమంటారో మళ్ళీ ఒకసారి ప్రత్యేకంగా టపా వ్రాసి తెలుపుతాను. 

మా ఊరి మాటల సద్ది మూట (2)

రెండవ ముక్క:కొన్ని వంట పనిముట్లు 

చాన్నాళ్ళ తర్వాత కలుస్తున్నాం మళ్ళీ. ఇయ్యాల(ఈ వేళ), వంట చేయడానికి వాడే కొన్ని పమిముట్ల గురించి చూద్దాం.

మా.ఊ.మా.:

1.బువ్వసట్టి

2.కూరసట్టి 

సట్టి అంటే, గిన్నె (లేదా పాత్ర.ఇది సంస్కృత మాట. చదువుకున్న గొప్ప వారు ఈ మాట వాడుకలోకి తెచ్చారు. సట్టి అంటే వారికి ఎబ్బెట్టుగా ఉంటుంది కదా అందుకే) అని. కొందరు దాన్నే 'తపేలా' అనీ,  'సరవ' అనీ అంటారు. బువ్వ కుండ, కూర కుండ అని కూడా వాడతారు. మునుపు బువ్వా కూరా మట్టి కుండల్లో వండేవారు కదా. అందువల్లనే ఇంకా ఆ మాటల వాడకము ఉంది అని నా అనుకోలు.

3.సిబ్బిరేకు

సట్టి మీద వేసే మూతను అలా అంటారు. చిన్నప్పుడు, గంజి వంచడానికి బువ్వసట్టి మీద ఏదో తీగతో అల్లిన దాన్ని వేసి గంజి వంచేది మా అమ్మ. అది బువ్వమెతుకులు కిందకు పడిపోకుండా అడ్డుకొంటూ గంజిని మాత్రం జారనిచ్చేది. దాన్ని సిబ్బి అంటారు. రేకుతో చేసిన సిబ్బిని సిబ్బిరేకు అన్నారేమో. అలా అయితే దాన్ని రేకుసిబ్బి అనాలి కదా. ఏమో తెలియదు మరి.

4.బువ్వగంటె, కూరగంటె 

బువ్వను, కూరను వేసుకొనేందుకు వాడే గంటెలు(గరిటెలు).

5.గుంటగంటె

పులుసు వెసుకోవడానికి  వాడే గుంటగల గంటె.

6.సెమ్ము(చెంబు)

7.లోటా(ఇది హిందీ  మాట అని అనుకుంటున్నాను), గిలాస(glass), సేమ్సా లేదా చెంచా(హిందీ లో దీన్ని చమ్మచ్ అంటారు ) ఇవన్నీ అందరికీ తెలిసినవే కదా.

8.కళాయి

నూనెలో వండుకునే వంటలు (అరిసెలు, గారెలు లాంటివి) వండుకునేందుకు వాడేది. కొందరు దీన్ని 'బూరెల మూకుడు' అని కూడా అంటారు. ఇప్పటి వంట పుస్తకాల్లో 'బాణలి' అని దీన్ని పిలుస్తున్నారు.

9.మంగలం 

పెసలు,కందులలాంటివి వేయించడానికి వాడేది. పాత కుండ అడుగును ఇందుకు వాడతారు.

10.బొక్కలగంటె

అప్పాలను నూనెలోనుంచి తీయడానికి వాడేది. బొక్క(చిల్లు,రంధ్రం)లు ఉండే గంటె కాబట్టి బొక్కల గంటె. ఇలాంటిదే బొక్కల గిన్నె లేదా తుళ్లులగిన్నె, పప్పు వడకట్టడానికి  వాడేది.

11.బిందె,కాగు(పెద్దబిందె)

12.కత్తిపీట

పట్నాల్లో దీని వాడకము బాగా తగ్గిపోయింది గానీ కూరగాయలూ మాంసమూ కోయడానికి చాలా అనువుగా ఉంటుంది. కత్తిపీట  అంటే కత్తి  బిగించిన పీట అని.

13. కుండ, బాన (పెద్ద కుండ), మూకుడు (కుండ మీద వేసే మూత), జాడీ

14.కలికుండ

కలి నిల్వ చేసే కుండ. కలి అంటే బియ్యము కడిగిన నీళ్ళూ బువ్వ వండిన తర్వాత వంపిన గంజినీ ఒక కుండలో కొన్నాళ్ళు నిలవ చేయగా పులిసిన ద్రవము. కూర వండడానికి ఏమీ దొరకనప్పుడు ఈ కలిని చారుగా కాచి బువ్వలో తింటారు. మూడు నాలుగు నాళ్ళకు ఒకసారి దీని కడుగుతారు. కొత్తగా ఇల్లు కట్టుకునప్పుడు ఈ కలికుండను వేలుపుగా(దేవతగా) పూజించి ఆ ఇంటి ఆడబిడ్డ(ఆడపడుచు) మొదటగా ఆ కుండలో బియ్యము నీళ్ళూ గంజీ వంపుతుంది.

15.జాంబు

ఇత్తడితో చేసిన ఒక రకమైన చెంబు. ఒంపు సొంపులతో ఒయ్యారముగా ఉంటుంది.

16. అట్ల పెంకు

అట్లు పోయడానికి వాడేది. ఇప్పుడయితే ఇనుముతో చేసినది వాడుతున్నారు . ఇంతకు మునుపు మట్టి  పెంకు వాడేవారేమో . ఇది అట్లు మాత్రమే  పోయడానికి కాక రకకాల అప్పాలు (పలుచనివి) వండడానికి వాడతారు.

17.అట్ల కాడ 

అట్ల పెంకు మీద పోసిన అట్టును తీయడానికి వాడే కాడ 

18. తెడ్డు 

అరిసెలు, బూరెలు వంటివి వండేటప్పుడు బెల్లపు పాకమును కలపడానికి వాడే చెక్క గంటె. ఇది పొడవుగా ఉంటుంది.

19. గిద్దెలు 

కారప్పూస(కోస్తాలో వీటిని జంతికలు అంటారు)ను నూనెలో ఒత్తడానికి వాడే గిన్నెలు. ఈ జంట గిన్నెల్లో ఒక దానికి అడుగున బొక్కలు(రంధ్రములు) ఉండి, మరియొక దానికి ఉండవు. బొక్కలున్న గిన్నెలో పిండి పెట్టి మరో గిన్నెతో ఒత్తితే, పిండి పూసలుగా పడుతుంది. అదే కారప్పూస(కారపు పూస). పిండిలో కొంచెము కారమూ ఇతరాలూ కలుపుతారు.

20.రోలు, రోకలి బండ/రోకలి

21.పెద్ద రోకలి/ పోటు రోకలి

పిండి కొట్టడానికి వాడే పెద్ద రోకలి. దీనికి పిండి కొట్టే చివరన రోకలి పగిలి పోకుండా ఉండేందుకు ఒక ఇనుప ఉంగరము ఉంటుంది. దీన్ని 'పొన్ను' అంటారు. అప్పలు(పిండి వంటలు) వండడానికి కావలసిన పిండి కొట్టడమనేది శ్రమతో కూడుకున్న పని. ఆ శ్రమను మర్చిపోవడానికి, పిండి కొట్టేటపుడు(పిండి కొట్టడమే కాదు ఇంకా చాలా చేయవచ్చు, మునుపు జొన్నలను సద్దలను పిండిగా కొట్టి వండుకుని తినేవారు. అది ఒక్కనాటి పని కాదు, ప్రతినాటి పని) అలసట తీరడానికి పాడుకునే పాటలను 'రోకటి పాటలు' అంటారు. జానపద సాహిత్యములో ఇవి కూడా ఒక ముక్క. ఈ పాటలు రోకటి పోటుకి(దెబ్బకు) అనుగుణముగా ఉంటాయి.

22.పొత్రము

పిండి రుబ్బడానికి వాడే రాయితో చేసిన పనిముట్టు. పచ్చళ్ళు నూరడానికి రోకలి ఎలాగో, పిండి రుబ్బడానికి పొత్రము అలాగా. కాకపొతే రోలు రెండిటా ఉంటుంది అవసరాన్ని బట్టి పెద్దదీ, చిన్నదిగా.

22.ఇసుర్రాయి(విసుర్రాయి)

కొన్ని చోట్ల దీన్నే తిరగలి అని అంటారు. విసుర్రాయి=విసురు రాయి

కందులూ  పెసలూ వంటి పప్పు గింజలను పప్పుగా విసరడానికి వాడే రాతి పనిముట్టు. గుండ్రముగా రెండు మందపాటి రాతి పలకలు ఒక దాని మీద మరొకటి కూర్చుని ఉంటాయి. క్రిందది కదలదు. ఈ క్రింది రాతి పలకకు నడిమినగల బొక్కలో ఒక చెక్క ముక్క బిగించి ఉంటుంది. పైన ఉండే పలక కూర్చోడానికి వీలుగా దానికి ఒక బొక్క ఉండి రెండు పలకలూ సరిగ్గా అమరేలా ఏర్పాటు ఉంటుంది. ఆ బొక్కలో పప్పు గింజలను పోసి పైపలకను తిప్పుతూ ఉంటే  పచ్చెలుగా(బద్దలుగా) పప్పు విడివడి రెండు పలకల నడుమనుండి క్రిందకు జారుతూ ఉంటుంది.

23.కవ్వము

సల్ల(మజ్జిగ) చిలకడానికి వాడేది. సల్ల చిలికినప్పుడు ఎన్నె(వెన్న) దీనికి అంటుకుంటుంది. ఈ వెన్నను తీసి కాచి నెయ్యి తీస్తారు.

24. పళ్ళెము/కంచము

వండిన వంటలను పెట్టుకుని తినడానికి వాడేది. ఇది తెలియని వారుంటారని నేననుకోను.

25.ఉట్టి

పెరుగు, పాలు లాంటివి క్రింద పిల్లలకూ, పిల్లులకూ అందకుండా పైన పెట్టే తాళ్ళతో చేసిన ఏర్పాటును అలా పిలుస్తారు. దీని మీద ఒక సామెత కూడా ఉంది. ఉట్టికి ఎగరలేనమ్మ నింగికి ఎగరాలనుకున్నట్టు అని . దాని తెల్లము ఏమంటే చిన్న పనే చేతకాని వాళ్ళు చాలా పెద్ద పనిని చేయాలనుకోవదమును ఇలా సామెతతో పోల్చి చెప్తారు.

26.బొచ్చెలు 

వంటకు వాడే గిన్నెలన్నింటిని కలిపి ఇలా పిలుస్తారు.ఆ లెక్కన మా కాడ (మా దగ్గర, మా తావులో) 'బొచ్చె' అన్ని మాటకు రెండు తెల్లములున్నవి. కంచము లాంటి దాన్నీ, ఏదైనా వంట పనిముట్టునూ రెంటినీ ఆ పేరుతోనే పిలుస్తారు.  వంటకు వాడిన బొచ్చెలను 'అంట్లు' అంటారు. వంట ముగిసీ, తినగానే అంట్లు కడగాలంటారు.

వంట పనిముట్లే కాకుండా కొన్ని వేరే మాటలు దొర్లాయి గమనించారా? 
బొక్క, ఆడబిడ్డ, పొన్ను, రోకటి పాటలు, పోటు, పచ్చె, సల్ల మొ||.

ఒక చిన్న మామూలు కుటుంబములో ఉండే కొన్ని వంటపనిముట్ల జాబితా ఇది. ఆర్ధిక స్తోమతను బట్టి కొందరు రకరకాల వంటల వండుకోవచ్చు. వాటికి రకరకాల పనిముట్లు వాడుతుండవచ్చు. అన్నింటినీ ఒక చోట ఒకేసారి కూర్చి వ్రాయడము కొంత ఇబ్బందిగా ఉంటుంది. అన్నీ కావలసినప్పుడు గుర్తుకు రావు. అందుచేత అవసరాన్ని బట్టి, ఎక్కడ తగిలితే అక్కడ ఈ పనిముట్ల గురించి చెప్తుంటాను. ఇప్పటిక సెలవు.